صنعت نایلون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های صنایع پلیمری ایران، نقش اساسی در تأمین مواد اولیه بسته‌بندی، کشاورزی، نساجی و صنایع تکمیلی ایفا می‌کند. با توجه به رشد مصرف داخلی و افزایش تقاضای صادراتی، شناسایی زنجیره ارزش نایلون در ایران و نقاط قوت و ضعف آن، اهمیت ویژه‌ای برای فعالان صنعت، سیاست‌گذاران و خوشه‌های صنعتی دارد.

در این مقاله، مراحل تولید، فرآوری، توزیع، مصرف و بازیافت نایلون در ایران بررسی می‌شود و فرصت‌ها و چالش‌های موجود در هر بخش تحلیل می‌گردد.

   ۱.تولید مواد اولیه نایلون

 ۱-۱. انواع نایلون

در ایران، تولید نایلون عمدتاً شامل نایلون ۶ (Nylon 6) و نایلون ۶۶ (Nylon 66) است. هر یک از این نوع‌ها دارای ویژگی‌های مکانیکی و شیمیایی متفاوت بوده و برای کاربردهای خاصی مانند بسته‌بندی، تولید نخ و فیلم‌های صنعتی استفاده می‌شوند.

 ۱-۲. واحدهای تولیدکننده

طبق آخرین آمار، بیش از ۳۰ کارخانه در سطح کشور مشغول تولید مواد اولیه نایلون هستند که بخشی از آن‌ها در شهرک‌ها و نواحی صنعتی مستقرند. استان‌های پیشرو در تولید نایلون عبارتند از یزد، اصفهان و تهران.

  ۱-۳. چالش‌ها

* وابستگی به واردات برخی مواد اولیه خام
* هزینه بالای انرژی و آب در فرآیند تولید
  
  ۲. فرآوری و تولید محصولات نهایی

   ۲-۱. واحدهای فرآوری

در ایران حدود ۹۰ واحد فرآوری نایلون فعال است که ۲۸ واحد آن در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان یزد مستقر هستند. این واحدها محصولات متنوعی شامل فیلم، کیسه، بسته‌بندی کشاورزی و نخ نایلون تولید می‌کنند.

 ۲-۲. فرصت‌ها

  بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای تولید نایلون با ویژگی‌های خاص (مقاوم در برابر حرارت، مقاوم در برابر UV)
  توسعه خوشه‌های صنعتی برای افزایش همکاری بین تولیدکنندگان، تأمین‌کنندگان و مصرف‌کنندگان

  ۲-۳. چالش‌ها

* پراکندگی واحدهای فرآوری و کمبود هماهنگی بین تولیدکنندگان
* نبود استانداردهای یکپارچه برای کیفیت محصولات
* محدودیت صادرات به دلیل رقابت محصولات ارزان وارداتی

 
 ۳. توزیع و بازار مصرف

  ۳-۱. بازار داخلی

مصرف نایلون در ایران عمدتاً در صنایع کشاورزی، بسته‌بندی مواد غذایی، نساجی و صنعت ساختمان صورت می‌گیرد. بخش عمده‌ای از نایلون تولید داخل، توسط نمایندگی‌های فروش و عمده‌فروشان به بازار عرضه می‌شود.

  ۳-۲. بازار صادراتی

ایران توانایی صادرات نایلون به کشورهای همسایه را دارد، اما محدودیت‌های مربوط به کیفیت، استانداردها و قیمت رقابتی محصولات باعث شده سهم صادرات نسبتاً محدود باشد.

 ۳-۳. چالش‌ها

* نبود سامانه جامع رصد بازار و اطلاعات قیمت جهانی
* رقابت با محصولات ارزان و با کیفیت پایین وارداتی

 ۴. بازیافت نایلون

 ۴-۱. اهمیت بازیافت

با توجه به افزایش تولید و مصرف نایلون، بازیافت به یک ضرورت تبدیل شده است. نایلون بازیافتی می‌تواند در تولید کیسه، فیلم‌های صنعتی و برخی محصولات کشاورزی مجدداً استفاده شود.

 ۴-۲. وضعیت ایران

* تعداد واحدهای بازیافت محدود و تمرکز آن‌ها در استان‌های بزرگ صنعتی
* نبود شبکه هماهنگ جمع‌آوری و بازیافت در سطح ملی

 ۴-۳. فرصت‌ها

* توسعه نایلون سبز و بازیافتی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی
* جذب سرمایه‌گذاری برای ایجاد زنجیره بازیافت یکپارچه

  ۵. زنجیره ارزش یکپارچه و نقش خوشه‌های صنعتی

ایجادخوشه‌های صنعتی نایلون می‌تواند حلقه‌های مفقوده زنجیره ارزش را پر کند. این خوشه‌ها امکان تبادل فناوری، همکاری تأمین‌کننده و تولیدکننده، استانداردسازی محصولات و توسعه صادرات را فراهم می‌کنند.

  ۵-۱. مدل خوشه‌ای

* شناسایی ذی‌نفعان: تولیدکننده مواد اولیه، واحدهای فرآوری، تأمین‌کنندگان ماشین‌آلات، مصرف‌کنندگان و نهادهای دولتی
* هم‌افزایی و توسعه بازار: به اشتراک گذاشتن بازارها و شبکه توزیع، کاهش هزینه‌ها
* حمایت از نوآوری: سرمایه‌گذاری در تحقیقات کاربردی و تولید نایلون با خواص خاص

  ۵-۲. تجربه موفق استان یزد

* ۲۸ واحد فرآوری در شهرک‌ها و نواحی صنعتی
* ایجاد نمایشگاه‌های تخصصی و تورهای صنعتی برای هم‌افزایی فعالان
* بسته‌های حمایتی برای توسعه صادرات و استانداردسازی محصولات

  نتیجه‌گیری

صنعت نایلون ایران پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه دارد، اما نقاط ضعف در تولید، فرآوری، توزیع و بازیافت مانع از تکمیل زنجیره ارزش شده است. ایجاد خوشه‌های صنعتی، توسعه فناوری‌های نوین و تمرکز بر نایلون بازیافتی می‌تواند مسیر توسعه پایدار این صنعت را هموار کند.

  ایران می‌تواند با بهره‌گیری از تجربه خوشه‌های صنعتی و همکاری میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی، جایگاه خود را در بازار جهانی نایلون تثبیت کرده و به یک مرکز تولید و صادرات رقابتی تبدیل شود.