تولیدکنندگان صنعت نایلون و نایلکس در استان یزد: نقش آنها در اقتصاد، صادرات، اشتغال و چالشهای زیست محیطی

استان یزد، واقع در قلب فلات مرکزی ایران، به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیم خشک خود همواره با چالشهای آبی روبهرو بوده است. با این حال، در دهههای اخیر، این منطقه به یکی از قطبهای مهم تولید نایلون و نایلکس در کشور تبدیل شده است. رشد این صنعت تأثیرات قابل توجهی بر اقتصاد محلی، اشتغالزایی، و صادرات غیرنفتی داشته، اما از سوی دیگر، با توجه به مصرف بالای آب و پیامدهای زیستمحیطی، پرسشهایی درباره پایداری آن در بلندمدت مطرح شده است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این صنعت در استان یزد میپردازد.

پیشینه تاریخی و رشد صنعت نایلون و نایلکس در یزد

صنعت تولید نایلون و نایلکس در یزد از دهه ۱۳۸۰ شمسی با توجه به سیاستهای توسعه صنعتی و دسترسی به مواد اولیه ارزانقیمت (مانند پلیاتیلن) رونق گرفت. موقعیت راهبردی یزد در مسیر کریدورهای حملونقل شرق به غرب و جنوب ایران، همراه با فرهنگ کارآفرینی و تجربه تاریخی در صنایعی مانند نساجی، بستری مناسب برای رشد این صنعت فراهم کرد. امروزه دهها واحد تولیدی کوچک و بزرگ در شهرهای یزد، اردکان، و میبد به تولید انواع محصولات پلاستیکی از جمله کیسههای زباله، سفرههای یکبارمصرف، و نایلکس مشغولند.

تأثیر اقتصادی و اشتغال زایی

این صنعت نقش مهمی در اقتصاد استان ایفا میکند:

• اشتغال مستقیم و غیرمستقیم: بر اساس آمارها، بیش از ۵۰۰۰ نفر در بخش تولید نایلون و نایلکس در یزد مشغول به کارند. این رقم با احتساب مشاغل مرتبط مانند حملونقل، بازرگانی، و فروش به مراتب بیشتر است.

• سهم در صادرات: محصولات پلاستیکی یزد به کشورهایی مانند عراق، افغانستان، ترکمنستان، و حتی آفریقا صادر میشوند. در سال ۱۴۰۱، سهم استان یزد در صادرات نایلکس کشور بیش از ۱۵٪ گزارش شده است.

• تقویت بخش خصوصی: بیش از ۸۰٪ واحدهای تولیدی این حوزه متعلق به بخش خصوصی هستند که نشاندهنده نقش محوری سرمایهگذاریهای مردمی در توسعه منطقهای است.

چالش آب و پیامدهای زیستمحیطی

با وجود مزایای اقتصادی، صنعت نایلون و نایلکس یزد با انتقادهایی درباره مصرف منابع آب و آلایندگی روبهروست:

• مصرف بالای آب: فرآیند تولید پلاستیک بهویژه در مراحل خنککردن دستگاهها و شستشوی مواد اولیه به آب نیاز دارد. در استان یزد که برداشت از منابع آب زیرزمینی به مرز بحران رسیده، فعالیت این صنایع فشار مضاعفی بر ذخایر آبی وارد میکند. بر اساس مطالعات، هر تن تولید پلاستیک بهطور متوسط به ۲ تا ۵ مترمکعب آب نیاز دارد.

• تشدید بحران آب: کاهش سطح آبهای زیرزمینی و خشکشدن قناتها در مناطق روستایی یزد، نگرانیها درباره تعادل بین توسعه صنعتی و حفظ محیطزیست را افزایش داده است.

• آلودگی پلاستیکی: رهاسازی پسماندهای پلاستیکی تجزیهناپذیر در طبیعت، بهویژه در مناطق بیابانی یزد، چالشی جدی برای اکوسیستم شکننده این منطقه است.

راهکارهای پایدار برای کاهش آسیبها

برای کاهش تنش بین صنعت و محیطزیست، اقداماتی در حال انجام است:
۱. استفاده از فناوریهای بازیافت آب: برخی واحدهای پیشرو سیستمهای بازیافت آب را نصب کردهاند تا مصرف را تا ۴۰٪ کاهش دهند.
۲. تولید محصولات زیستتخریبپذیر: تعدادی از تولیدکنندگان به استفاده از مواد اولیه گیاهی یا افزودنیهای تسریعکننده تجزیه پلاستیک روی آوردهاند.
۳. سیاستگذاری دولتی: سازمان محیطزیست و وزارت صمت با اعمال استانداردهای سختگیرانهتر برای مصرف آب و آلایندگی، واحدهای غیرمجاز را تعطیل کردهاند.
۴. آگاهیبخشی به مصرفکنندگان: کمپینهای کاهش مصرف کیسههای پلاستیکی در استان یزد در حال گسترش است.

نتیجه گیری

صنعت نایلون و نایلکس استان یزد نمونهای از همزیستی چالشبرانگیز اقتصاد و محیطزیست در مناطق خشک است. هرچند این صنعت به ایجاد اشتغال و رشد صادرات غیرنفتی کمک شایانی کرده، اما ادامه روند کنونی بدون مدیریت منابع آب و اصلاح فرآیندهای تولید، تهدیدی برای پایداری اکولوژیکی منطقه محسوب میشود. آینده این صنعت در گروی بهکارگیری فناوریهای سبز، همکاری بین تولیدکنندگان و نهادهای نظارتی، و تغییر الگوی مصرف جامعه است. استان یزد میتواند با تبدیل تهدیدها به فرصت، الگویی برای توسعه صنعتی پایدار در مناطق کمآب کشور باشد.