هر آنچه نیاز دارید در مورد لعاب و لعاب کاری بدانید
در اغلب موارد تمام خصوصیات سطحی و سطح مورد نیاز در یک ماده اتفاق نمی افتد و با استفاده از پوشش، حجم و خواص سطح ماده، به طور جداگانه بهینه می شود. بنابراین بر روی بدنه‌ی سرامیکی پوشش شیشه ای قرار می‌گیرد که لعاب نامیده می‌شود.
منظور از لعاب چیست؟
لعاب یک پوشش شیشه ای یا شیشه مانند است که ضخامت کم و سختی بالایی دارد. لعاب ها با ذوب، اختلاط و آسیاب مواد اولیه تهیه شده و به شکل سوسپانسیون یا خشک، با روش های مختلف روی بدنۀ قطعات اعمال می شوند. سپس تا دمای معینی در کوره حرارت می بینند و به استحکام و سختی نهایی می رسند.
این نوع از پوشش ها به دلایل زیر روی قطعات اعمال می شوند:
ایجاد خاصیت عدم حلالیت در آب، اسید و بازهای معمولی ایجاد مقاومت در برابر خراش غیرقابل نفوذ کردن سرامیک ایجاد مقاومت در برابر شکاف، ترک و پوسته پوسته شدن زیبایی سطح و رنگ آمیزی
لعاب ها عمدتا یک لایه یا قشر غیر قابل نفوذ هستند که در اغلب موارد از طریق فرایندی موسوم به زینترینگ یا پخت (Firing) به بدنۀ سرامیک متصل می شوند. البته فرایند لعاب کاری فقط مختص مواد سرامیکی نیست. بلکه فلزات را نیز می توان با این لایه ها پوشش دهی کرد.
این پوشش ها زیبایی و درخشش منحصر به فردی برای محصول پایه به ارمغان می آورند. باعث استحکام و دوام آن نیز می شوند. برای مثال شاید با کاربرد عمومی لعاب ها در ظروف سفالی آشنا باشید. جایی که این پوشش ها ظروف را برای نگهداری مایعات مناسب می کنند و تخلخل ذاتی موجود در ظروف سفالی را آب بندی می کنند. البته سطح سخت تری را نیز ایجاد می کنند.
از لعاب ها در ساخت ظروف سنگی و چینی هم استفاده می شود. در ادامه خواهیم دید این پوشش ها علاوه بر عملکردهای مذکور، می توانند درجات مختلفی از شفافیت را نیز ایجاد کنند. همچنین ممکن است بسته به نیاز، حکاکی یا نقاشی شوند و طرح یا بافت زیربنایی را به طور کامل تغییر دهند.
مواد اولیۀ ساخت لعاب
مواد اولیۀ مورد مصرف برای تولید را می توان به شش گروه اصلی شامل مواد دیرگداز، مواد گدازآور، اپسیفایر ها، رنگ ها، شناورسازها و الکترولیت ها تقسیم کرد.
دیرگدازها
بدیهی است که مهم ترین اجزای لعاب، مواد دیرگداز هستند. کوارتز، فلدسپار و رس (کلی) مهم ترین دیرگدازهایی هستند که با شرکت در بخش اسیدی مذاب اولیه، سبب شکل گیری شیشه می دهند. یا به اصطلاح “به شیشه جسم می دهند.”
گدازآورها
بسته به کاربرد می توان از گداز آورهایی مانند بوراکس، کربنات سدیم، کریولیت و فلورین استفاده کرد. این گدازآورها معمولا خصوصیت بازی دارند. از این رو با دیرگدازهای اسیدی واکنش داده و شیشۀ آمورف را تشکیل می دهند. گدازآورها فقط باید در حدی استفاده شوند که سبب کمتر شدن دمای ذوب شیشه شوند. در صورت افزودن بیش از حد این مواد، سرباره ایجاد خواهد شد.
اپسیفایرها
دستۀ سوم مواد اولیه، اپسیفایرها هستند. این ترکیبات به شیشه افزوده می شوند تا ظاهری سفید و اوپک یا غیرشفاف (Opaque) ایجاد کنند. اپسیفایرها عمدتا دیر گداز هستند. اما اپسیفایر های واقعی نظیر اکسید قلع، اکسید آنتیموان، سدیم آنتیمونات، اکسید تیتانیوم، سیلیکات زیرکونیوم و اکسید زیرکونیوم، عموما توسط اپسیفایرهای فرعی مانند کریولیت و فلورین که لعاب را گدازآورتر می کند، پشتیبانی می شوند. اپسیفایرها معمولا مات کننده هستند.
مواد رنگی
مواد رنگی مورد استفاده نیز می توانند اکسیدها، عناصر خالص یا نمک ها باشند. رنگ سازها ممکن است هم دیرگداز باشند هم گدازآور. اکسید عناصری مانند مس، کبالت، منگنز و آهن از مهم ترین رنگ سازها هستند.
شناورسازها
به منظور ایجاد تعلیق در آب یا بعضی از مایعات دیگر، می توان مواد شناورسازی مانند رس و چسب را به کار برد. شناورسازها به صورت مادۀ افزودنی به فرمولاسیون آسیاب اضافه می شوند. چسب هایی مانند کتیرا، آلژینات ها و صمغ عربی غالبا برای لعاب هایی که توسط قلم مو اعمال می شوند استفاده می شوند.
الکترولیت ها
برای روان سازی و تعلیق مناسب دوغاب، از الکترولیت ها نیز می توان استفاده کرد. الکترولیت ها با تشکیل محلول های بافر، غلظت یون هیدروژن را در دوغاب کنترل می کنند. الکترولیت هایی مانند بوراکس، کربنات سدیم، سولفات منیزیم و منیزیم کربنات از مهم ترین موارد هستند. در صورت اضافه شدن این مواد به صورت خیلی جزئی، خاصیت سوسپانسیونی خوبی به لعاب داده می شود.
اما لعاب چگونه تولید می شود؟
برای تولید لعاب های سرامیکی روش های زیادی وجود دارد. به طور کلی روش های توليد اين پوشش ها بر اساس نوع کورۀ ذوب به دو گروه کلی تقسيم می شود که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم.
توليد لعاب با کوره های دوّار (Batch)
در اين فرایند، برای ذوب و مخلوط کردن مواد اوليه از کوره های دوار استفاده می شود. بسته به نیاز و کاربرد، این کوره ها در حجم های متفاوتی موجود هستند. بدنۀ کوره های دوار را یک استوانۀ فلزی تشکیل می دهد که دو مخروط به صورت افقی در اطراف آن قرار می گیرند.
مشعل کوره در ابتدا سوخت را شعله ور کرده و به درون کوره هدايت می کند. عمدتا یک فن در کوره تعبیه می شود که هوا را برای اشتعال سوخت تأمين می کند. کوره در حین کار روی غلتک هایی حرکت دورانی دارد و یک موتور الکتريکی نيروی لازم برای چرخش کوره را تأمین می کند.
در اين فرایند، مواد اوليه پس از کنترل فرمولاسیون و توزین فريت (Frit) ، درون مخلوط کن دستگاه میکس می شوند و توسط باکت به کوره انتقال می یابند. (در ادامه با مفهوم فریت آشنا می شویم.) پس از شارژ کوره، بر اساس زمانبندی پخت، مواد اولیه درون کوره ذوب و مخلوط می شوند.
توليد لعاب با کوره های پیوسته (Continous)
در اين فرایند برای ذوب مواد اولیه از کوره های ثابت بهره می جویند. در تولید لعاب با کوره های کانتینیوس، مواد اوّليه بايد ريزدانه (با قطر حداکثر 50-40 ميکرون) باشند. این مواد بعد از فرمولاسیون و مخلوط سازی، با فشاری که به وسیلۀ اسکرو اعمال می شود، به درون کوره انتقال می یابند.
فضای کوره های پیوسته عمدتا به شکل مکعب مستطيل است. یک راهگاه سرامیکی درون این کوره ها تعبیه شده است که مقاومت حرارتی بسیار بالایی دارد. موادی که درون این راهگاه شارژ می شوند، بوسیلۀ چند مشعل که در اطراف محفظه هستند آرام آرام ذوب می شوند. سپس از سمت ديگر کوره که شيب ملايمی (در حدود 10 درصد) دارد تخلیه می شوند.
سيکل پخت در این فرایند تقریبا 3 تا 4 ساعت طول می کشد. مذاب در هنگام خروج از کوره وارد آب سرد می شود و با یک نوار لرزان از حوضچۀ آب خارج می شود.
مطالب بخش سبک زندگی « دسـ تو دسـ » در حوزه‌های پزشکی، تغذیه، روانشناسی، سلامت و زیبایی و
تناسب اندام تنها جنبه‌ی اطلاع‌رسانی دارند و هرگز نباید جایگزین مراجعه به پزشک یا مشاور متخصص
شوند . تیم تحریریه‌ی « دسـ تو دسـ » همواره در تلاش است با استفاده از منابع معتبر مطالبی
به‌روز و مفید در اختیار مخاطبانش قرار دهد، اما با توجه به حساسیت زیاد حوزه‌های مرتبط با
سلامت افراد، هیچ گاه توصیه نمی‌کند که از محتوای این مطالب بدون مشورت پزشک یا مشاور متخصص
استفاده شود. در غیر این صورت مسئولیت عواقب احتمالی بر عهده‌ی خود فرد خواهد بود
« دسـ تو دسـ » اکیدا توصیه می‌کند برای تشخیص، درمان یا تسکین هر گونه مشکل جسمی و روانی پیش از هر چیز با پزشک متخصص مشورت کنید و در صورت تایید ایشان توصیه‌های موجود در مطالب « دسـ تو دسـ » را به کار بگیرد و با توجه به آنچه گفته شد، « دسـ تو دسـ » مسئولیت هر گونه استفاده‌ی نادرست از محتوای این رسانه را که منجر به بروز مشکل یا عارضه‌ای برای فرد شود از خود سلب می‌کند
