24 شهریور 1400

زمان مورد نیاز برای مطالعه : 4 دقیقه

' 4

بته جقه ای طرح اصلی ترمه  است که در بیشتر دستبافته های ایرانی دیده می شود و سروی سرخم است. داخل بته جقه را با نقش های مختلف اسلیمی، ختایی و بته جقه های کوچکتر تزیین می کنند و گاه حاشیه ی آن را هم با اسلیمی یا طرح های ساده ای از خود بته جقه می آرایند. انواع بته جقه بی شمار است و هر طراحی می تواند به ابتکار خود زینت های مختلفی را بر طرح اصلی بیفزاید و نوع خاصی به وجود آورد. در تصویرهای بازمانده از دوره صفویه، تاج پادشاهان و نیم تاج شاهزادگان و بانوان درباری با نقش های بته جقه جواهرنشان زینت شده است. در آن دوره این نگاره همراه نقش های قالی و شال ایرانی به هند برده شد و بافندگان شال کشمیر در بافته های خود از آن تقلید کردند و شال کشمیر با نقش بته جقه به ایران آمد و بته جقه ی ایرانی به بته کشمیری و بته ترمه معروف شد. فراوانی نقش بته در شال کشمیری باعث پیدایش این تصور شد که این نقش از هند به ایران آمده است. طرحهای بته جقه به سبب تنوع، علاوه بر بته کشمیری و بته ترمه با نام های دیگری نیز خوانده می شود. بته کشمیری، دو بته کوچک و بزرگ کنارهم است و بته ی کوچک از کنار بته ی بزرگ بیرون آمده است . این نقش در قالی و شال معمولاً جدا از هم یا کنار هم ، به صورت درهم یا منظّم و در ردیف اریب و یک طرفه ، نقش می شود و بین بته ها را با نقش شکوفه می آرایند.
بته ترمه: که گونه ی متوسط بته های کاج مانند است. این نقش به صورت های ساده، دوقلو و سه قلو بافته می شود.  بته کج (کج بته): بته جقه های جفت است که از پایه به هم نزدیک و از سر دور از هم اند و کج قرار گرفته اند. بته جقه برگی: که در شکل کلّی مانند برگ است. بعلاوه ، بته جقه رایج در هر محل به نام آن محل خوانده می شود، مثلاً: بته حاجی آباد، بته ساروق، بته نایین، بته کرمان، بته شیراز، بته کاشان، بته آذربایجان. طرح اصلی این بته ها غالباً یکی است. علاوه بر بته جقه و اقسام آن ، انواع دیگری از نقش بته عبارت اند از: بته میری یا سرابندی ، که در منطقه سرابند (حومه ی بروجرد) بافته می شود و از قرن دوازدهم رواج یافته است و به صورت نقشی سراسری با بافتی درشت روی زمینه لاکی، شیری یا سرمه ای بافته می شود. این نقش را، به دلیل شباهت آن به گلابی، بته گلابی هم می نامند. بته خرقه ای ، شبیه کاج بزرگی است . برای تزیین درون آن ، شاخه های پرگل به کار می برند. این بته با بته های میری و ترمه ای شبیه است. بته قبادخانی ، برخلاف دیگر بته ها شکلی تقریباً گرد دارد و بیشتر در کرمان معمول است. بته شال ، که نگاره آن تقریباً مثلثی است.