24 شهریور 1400

زمان مورد نیاز برای مطالعه : 10 دقیقه

' 10

انواع ترمه های ایرانی و كشمیری بشرح زیر می باشند:

1- شال چهرقدی : اندازه آن 5/1*5/1 می باشد و برای روسری یا بقچه بكار می رود كه هم لچك ترنجی آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن       .
2- شال راه راه : که بر دونوع است :      
الف) شال راه راه پهن           
ب) شال راه راه باریك          
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سلیقه افراد در استفاده از آنها دارد .  
- شال اتابكی: از نوع كشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود.           
4- شال بندی : نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یك گل یا یك بته می خورد
5- شال محرمات : به نوعی شال راه راه گفته می شود كه پهنای رههای آن متفاوت است .   
6- شال كشمیری : به انواع شالهای بافت كشمیر گفته می شود كه معروفترین آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزنی و نقشه درختی می باشند.
7- شال زمردی : نوع اعلای شال كشمیری است كه زمینه نیلی با نقشه بته جقه و رنگهای بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی دارد.
8- شال كرمان : به تمام شالهای بافت كرمان گفته می شودو انواع گوناگون دارد . 
9- شال امیری : همچنانكه از نامش پیداست از انواع درباری و اعلای شالهای كشمیری است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزنی آن دیده شده است .
10- شال یزدی : ترمه های یزدی به ترمه های بافت منطقه یزد گفته می شود كه اكثرا یا راه راه هستند و یا گلهای شاه عباسی می خورند كه قدیمی و نایاب هستند.   
ابزار كار و شیوه بافت ترمه     
دستگاه بافندگی ترمه ،تقریبا شبیه سایر دستگاههای نساجی سنتی ،چوبی است و در خود مناطق تولید وتوسط صنعتگران محلی ساخته می شود .این نوع دستگاهها چهار وردی است كه وردها توسط پدالهایی كه در زیر پای بافنـده قرار دارند بــه حركت در می آیند .پس از تهیه مواد اولیه و تدارك دستگاه بافندگی كار چله كشی به شكلی كه در بافت سایر منسوجات دست بافت رایج است انجام و بدنبال آن عمل بافت آغاز می گردد .هر دستگاه ترمه نیاز به یك گوشواره كش دارد كه استادكار در پشت دستگاه نشسته و گوشواره كش در بالای آن قرار می گیرد که كار وی انتخاب و تعیین نخهای مخصوص جهت ایجاد نقش بر روی پارچه می باشد و نقوشی كه معمولا بر روی ترمه های ایرانی دیده می شود حاصل و نتیجه همكاری گوشواره كش با استاد است .
مطالعه و بررسی ترمه های موجود نشان دهنده این واقعیت است كه بافت ترمه كار بسیار مشكل و طاقت فرسایی بوده است .بافت ترمه با دستگاههای سنتی نیاز به صرف وقت،دقت و مهارت فراوان بوده و به كمك این دستگاه می توان حدود 20 الی 25 سانتی متر ترمه مرغوب در طول روز ( معادل 8 ساعت کار مفید ) بافت ولی با استفاده از دستگاه ژاكارد كه در حقیقت كار گوشواره كش در دستگاههای ساده بافندگی را انجام می دهد تولید كمی افزایش یافته و به حدود 100 سانتی متر در روز رسیده است .یكی از حساس ترین وظایف بافنده انتخاب رنگ و هماهنگی آن می باشد كه ترمه باف باید سعی و دقت بسیاری در آن بكار برد و دشواری این مطلب وقتی روشن می شود كه توجه كنیم تارهای ترمه باید همگی دارای یك رنگ و از یك جنس باشند و تنها انتخاب رنگ در مورد پودها متفاوت بود ، یعنی زمینه همیشه ثابت و تنها در متن آن می بایست انتخاب رنگها صورت پذیرد .
در بافتن ترمه موضوع بسیار حساس دیگر بكار بردن پودها و تارهایی با ضخامت متفاوت و همچنین طریقه بافت یعنی گذاردن این تارهاو پودها در كنار یكدیگر می باشد و چون رنگ تارهاثابت است بنابراین در بیننده تنها تركیبی از رنگهای تار و پودها به چشم می خورد كه خود بیانگر دشواری كار بافنده می باشد .در بافتن شالهای كشمیری معمولا پود را در زیر یك تار و از روی دو تار مجاور رد می كنند و این ترتیب در قسمتهای ساده شال تكرار می شود و در نقشه ها سعی می شود كه این ترتیب حفظ گردد ، مگر در جاهائیكه نقشه حكم كند كه پود از روی تعداد كمتر یا بیشتری تار رد شود .        
نوع دیگر بافت وجود دارد كه زیاد متداول نبوده و در آن پودهای رنگی (پود نقشه) قسمت اصلی پارچه را تشكیل نمی دهند یعنی اگر پود شكافته شود جای آن خالی نمی ماند و پود دیگری كه زمینه را تشكیل می دهد نمایان می گردد . اكثر شالهای كشمیری طوری بافته شده اند كه قسمت اضافه هر پود را در رج بعدی بكار برده اند و پشت ترمه نخهای آزاد به چشم نمی خورد ولی در شالهای كرمانی قسمت اضافه پودها در پشت ترمه بلااستفاده و آزاد می ماند ،شالهای خراسان ویزد نیز مثل شال كرمان پشتشان دارای قسمتهای اضافه پودهای رنگی است .     

انواع ترمه

رنگهایی كه اطلاعاتی از آنها باقی مانده است :        
نوع منبع - رنگ    
رناس نارنجی ـ قرمز            
جفت بنفش ـ قرمز 
برگ حنا قرمز ـ قهوه ای      
زعفران - آبی یا آبی تیره       
ریشه توت – زرد    
پوست گردو قهوه ای ـ خاكستری        
زردچوبه زرد پررنگ
برگ مو زرد روشن  
برگ توت زرد روشن            
برگ چای زرد ـ قهوه ای      
پوست انار قهوه ای ـ خاكستری          
كنده درخت بقم بنفش ـ سیاه
پوست بلوط قرمز مایل به قهوه ای        
پوست خشخاش قهوه ای      
برگ سماق قرمز ـ قهوه ای   
پوست درخت سیب قهوه ای ـ زرد       

یكی از وظایف مهم و مشكل بافنده ترمه انتخاب رنگ و جور كردن آنها میباشد كه این جور كردن یا از طریق رنگهای متجانس و دارای هارمونی انتخاب می شود یا حتی ممكن است از انتخاب رنگ متضاد در یك فرم مشخص نیز نوعی تجانس و زیبایی به چشم بخورد كه این مسئله یك راز در هنر ترمه ایران است .       

كاربرد ترمه در گذشته و حال           
ترمه در زمانهای گذشته مصارف متنوع و گوناگونی داشته است كه از جمله: دوختن لباسهای فاخر،اشرافی ، پرده، جانماز، خلعتی و... را می توان نام برد . امروزه نیز از ترمه به عنوان پارچه مبلمان ـ پشتی و رومیزی و ... استفاده می شود . مصرف كنندگان ترمه در گذشته بیشتر رجال و اشراف و پادشاهان بوده اند و در زمان حال اغلب اقشار متوسط و بالای جامعه هستند كه آن را بعنوان هدیه در عروسی ها و در اعیاد و مراسم رسمی و خانوادگی به یكدیگر تقدیم می كنند .

وضعیت ترمه در حال و گذشته         
صنعت ترمه قبل از ورود پارچه ها و منسوجات بافت كارخانه های ماشینی غرب به ایران از رونق چشمگیری برخوردار بوده است و به دلیل مصارف و كاربرد متنوع آ ن در بین طبقات مرفه به بخشی از نیازهای مصرفی پاسخ داده است به طوریكه تعداد دستگاههای بافندگی در زمان قدیم در یزد حدود 500 الی 700 دستگاه می رسیده است اما در زمان حال این صنعت دستی تقریباً منسوخ شده است .