صنعت کاشی و سرامیک به عنوان یکی از صنایع پیشرو در ایران شناخته می شود که در سالها اخیر با ورود برخی از شرکت های آن به بورس کالا، شاهد جهش این صنعت بوده ایم. کارشناسان انتظار دارند با افزایش تولید کاشی و سرامیک و بهبود روند صادرات کاشی و سرامیک کشور که به عنوان یکی از پنج کشوربرتر تولید کننده کاشی و سرامیک شناخته می شود ارز آوری این صنعت را افزایش دهیم.

وزارت صنعت، معدن و تجارت در افق 1404 کشور تولید کاشی و سرامیک را تا میزان 700 میلیون متر مربع در سال پیش بینی نموده است. رسیدن به این هدف باعث ارتقا جایگاه ایران در میان کشورهای تولید کننده و صادرکننده کاشی و سرامیک جهان می شود و متعاقب آن این صنعت غیر نفتی شکوفاتر خواهد گردید.

در همین راستا مریم رستمی کارشناس بازار سرمایه در روزنامه دنیای اقتصاد به پیش‌بینی فرآیندهای تولید و مصرف صنعت ساخت‌وساز این صنعت پرداخته است و سه نما از کاشی و سرامیک را برای مخاطبان این روزنامه ترسیم نموده است. این مبحث در دو مقوله جدا مطرح گردیده بود که با توجه به یکپارچگی آن ما به ارائه کل مبحث در یک مطلب پرداخته ایم.

 پیش‌بینی فرآیندهای تولید و مصرف صنعت ساخت‌وساز صنعت کاشی و سرامیک
بررسی‌های بنیادی افق رو به رشدی برای آینده صنعت تولید کاشی و سرامیک در جهان و ایران ترسیم کرده که این امر به دلیل افزایش تقاضا در بخش ساخت‌وساز به‌خصوص در منطقه خاورمیانه رخ خواهد داد؛ منطقه‌ای که در ارتباط با این محصولات ایران به عنوان یک کشور صادرکننده شمرده می‌شود. علاوه بر این مزیت، حاشیه سود بالا، وجود مواد اولیه موردنیاز در کشور، رقابتی بودن قیمت، حضور پررنگ بخش خصوصی، نیروی کار ارزان‌قیمت و توجه هرچه بیشتر به صادرات از جمله نقاط قوت این صنعت محسوب می‌شوند. گزارش حاضر تلاش کرده که این صنعت را از نظر بنیادین مورد بررسی قرار دهد. بخش اول گزارش به موضوع بازارهای جهانی و نقش ایران در این بازار پرداخته است و در بخش دوم  شرکت‌های بورسی صنعت کاشی و سرامیک مورد بحث قرار خواهند گرفت.

ساخت‌وساز جهانی
پیشرفت سریع در صنعت ساختمان و ساخت‌وساز به‌ویژه در مناطق آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین، تقاضای کاشی و سرامیک را با افزایش همراه می‌سازد. ابتکار دولت‌ها و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی از عوامل اصلی استفاده از کاشی و سرامیک در منطقه است. پیش‌بینی می‌شود که بازار جهانی کاشی و سرامیک بر اساس نوع (چینی، لعاب)، کاربرد (کف، دیوار داخلی، دیوار خارجی، سایر)، بخش استفاده نهایی (مسکونی و غیرمسکونی) از 207 میلیارد دلار در سال 2020 به 285 میلیارد دلار تا سال 2025 رشد کند. این بازار به دلیل رشد جمعیت، افزایش درآمدهای عملیاتی، رشد در فعالیت‌های نوسازی و بازسازی و افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های مسکونی و تجاری در حال رشد است و انتظار می‌رود طی چند سال آینده تقاضا برای کاشی و سرامیک در بخش مسکونی تقویت شود. رشد بازار کاشی و سرامیک در منطقه آسیا و اقیانوسیه نیز ناشی از افزایش تقاضا برای کاشی و سرامیک در کشورهایی مانند چین، هند، تایلند، اندونزی و ویتنام است که دلیل آن رشد چشمگیر فرصت‌های ساخت‌وساز در این کشورهاست. طبق گزارش بانک جهانی، APEC (منطقه آسیا و اقیانوسیه) ازنظر جمعیت و رشد اقتصادی سریع‌ترین منطقه در حال رشد است. این منطقه در دهه گذشته رشد چشمگیری داشته است. طبق گزارش‌ها چین، هند و سایر کشورهای در حال ظهور APEC بیش از 4 میلیارد نفر جمعیت دارند که پیش‌بینی می‌شود طی دو دهه آینده به یک محرک فزاینده مهم در مصرف جهانی تبدیل شوند.

صنعت کاشی و سرامیک در ایران
با افزایش فعالیت‌های ساختمانی در کشور و افزایش ارزش صادرات، بازار کاشی و سرامیک در ایران به‌سرعت در حال گسترش است. ظرفیت تولید سالانه این صنعت نزدیک به 700 میلیون مترمربع در سال است و صادرات 2 میلیارد دلاری برای این صنعت هدف‌گذاری شده است. کاشی و سرامیک ایران در کشورهایی مانند عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، گرجستان، امارات، تاجیکستان، ارمنستان، ازبکستان و جمهوری‌آذربایجان بازار خوبی دارد.

آمار صادرات کاشی و سرامیک
آماری که در رابطه با صادرات صنعت کاشی و سرامیک انتشاریافته، روند صعودی صادرات از سال 91 را نشان می‌دهد که در سال 93 به اوج خود رسیده و صادرات 449 میلیون دلاری به ثبت رسیده است. ضمن اینکه مجموع ارزش صادرات کاشی و سرامیک ایران به کشورهای مختلف طی سال 1399 در حدود 216 میلیون دلار بوده که در مقایسه با سال 1398 که ارزش صادرات در حدود 210 میلیون دلار بوده، رشد حدودا 3 درصدی را تجربه کرده است. این رشد در حالی به وقوع پیوسته که نرخ دلاری صادرات با کاهش همراه شده است. دلیل این امر را می‌توان درفروش ارزان‌تر محصولات تولیدی به کشورهای درخواست‌کننده یا ارسال کالاهای ارزان‌تر و باکیفیت پایین‌تر جهت صادرات جست‌وجو کرد. متاسفانه در حال حاضر با توجه به محدودیت‌های صادراتی به‌واسطه تحریم‌های بین‌المللی و خروج آمریکا از برجام، این صنعت از طرح‌ها و پروژه‌های خود عقب‌مانده است. همان‌طور که از روند سه‌ساله مقدار فروش صادرات گروه کاشی و سرامیک مشخص است شرکت کاشی و سرامیک سینا و کاشی و سرامیک پارس بیشترین مقدار فروش صادراتی طی سال‌های 99-98 را به خود اختصاص داده‌اند.

تاثیرگذارترین عوامل بر صنعت کاشی و سرامیک
نوسانات نرخ ارز، نرخ تورم، کاهش نقدینگی، رکود و متوقف شدن پروژه‌های ساخت‌وساز، چالش‌های موجود در زمینه صادرات، نرخ تسهیلات بانکی، افزایش دوره وصول مطالبات، عدم‌استفاده کامل از ظرفیت‌های تولید و... است. پرواضح است که کمرنگ شدن برنامه‌های ساخت‌وساز می‌تواند بیشترین تاثیر را در درآمدزایی و رشد صنعت کاشی و سرامیک به همراه داشته باشد.

در ادامه مطلب قبل خانم رستمی با برشمردن نقاط قوت و تقاط ضعف صنعت کاشی و سرامیک کشور در کنار سیاست های 

تاثیرگذارترین عوامل بر صنعت کاشی و سرامیک
می‌توان از چهار منظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تکنولوژی این صنعت را موردبررسی قرار داد:

سیاست که به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم می‌شود:

سیاست داخلی
مهم‌ترین عامل در صنعت کاشی و سرامیک که موجب رونق هرچه بیشتر این صنعت خواهد شد، افزایش تقاضا و اعطای مشوق‌های تولیدی در ساختمان‌سازی است. با توجه به عملکرد وزیر راه و شهرسازی دولت دهم و رشد ساخت‌وسازها در آن دوره و نزدیکی فکری و جناحی او با رئیس‌جمهور منتخب«ابراهیم رئیسی» انتظار می‌رود در دولت سیزدهم توجه خوبی به صنعت ساختمان شود. این امر موجب رشد تقاضای داخلی در کاشی و سرامیک و جبران بخشی از بازارهای صادراتی ازدست‌رفته خواهد شد. چنانچه در مناظره‌های انتخاباتی نیز یکی از وعده‌های مهم رئیس‌جمهور منتخب رشد ساخت‌وسازها و توجه به ساخت مسکن بود که مؤید این موضوع در حوزه سیاست داخلی است.

سیاست خارجی
 با توجه به مازاد عرضه در این صنعت، حفظ بازارهای صادراتی و توسعه آن باید هدف اصلی شرکت‌های این گروه باشد. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین واردکننده کاشی و سرامیک از ایران کشورهای عراق و افغانستان هستند؛ بنابراین توسعه روابط با کشورهای واردکننده کاشی به‌ ویژه کشورهای همسایه مهم‌ترین عامل اثرگذار بر فروش این صنعت در ابعاد سیاسی است. با تحولات اخیر در افغانستان و سقوط ولایت‌های این کشور یکی پس از دیگری به دست طالبان، پیش‌بینی می‌شود صادرات به این کشور تا مشخص شدن نتیجه نهایی روند کاهشی داشته باشد.

اقتصادی
 نرخ رشد اقتصادی و وضعیت بودجه‌ کشور مهم‌ترین عامل اثرگذار اقتصادی است. بهبود شرایط اقتصادی موجب بهبود وضعیت خانوارها و درنتیجه مصرف بیشتر می‌شود. از طرفی بهبود شرایط اقتصادی بر بخش ساخت‌وساز و مسکن هم آثار مثبتی خواهد داشت. دو عامل اثربخش در صنایع این گروه، اول تامین نقدینگی و سرمایه در گردش از طریق تسهیلات ارزان‌قیمت و دوم، شرایط فروش متنوع و اقساطی برای افزایش درآمد فروش است. به دلیل حاشیه سود بسیار جذاب در این صنعت، سرمایه‌گذاری‌های بسیاری طی سال‌های گذشته در این زمینه صورت پذیرفته است.

ایتالیا و اسپانیا از تولیدکنندگان بزرگ این صنعت در جهان هستند، اما آنها بسته به سفارش مشتری و طرح و الگوی معماری پروژه تولید می‌کنند. این امر سبب شده تا بازاری که ایران در آن به رقابت می‌پردازد، متوسط نرخ بسیار پایین‌تری نسبت به کاشی‌های خاص تولیدی ایتالیا و اسپانیا داشته باشد. در واقع این امر در کشورمان هنوز اجرایی نشده و تولید و بازاریابی سنتی گذشته همچنان ادامه دارد.

اجتماعی و فرهنگی
 تغییر سبک زندگی و تمایل به مصرف کالاهای جایگزین سرامیک مانند کفپوش‌ها و دیگر محصولات، موجب شده این رویکرد بسیار موردتوجه باشد. همچنین تمایل مردم به نوسازی داخلی منازل می‌تواند تقاضای مثبتی را در این زمینه ایجاد کند.

تکنولوژی
 این صنعت نیاز مبرم به کاهش هزینه‌ها دارد تا بتواند به رقابت با محصولات خارجی ادامه داده و عقب نماند. لازمه این امر به‌روزرسانی ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های جدید است. نوآوری و تکنولوژی موجب افزایش کیفیت، افزایش حجم تولیدات و افزایش در تنوع محصولات تولیدی می‌شود که همگی این عوامل موجب رشد بهره‌وری و اثربخشی بیشتر این صنعت خواهد شد.

نقاط ضعف و نقاط قوت صنعت کاشی و سرامیک
نقاط قوت صنعت کاشی
حاشیه سود بالا، فناوری نسبتا به‌روز، وجود مواد اولیه موردنیاز در کشور، توانمندی نیروی انسانی، رقابتی بودن قیمت، حضور پررنگ بخش خصوصی، نیروی کار ارزان‌قیمت و توجه هرچه بیشتر به صادرات از جمله نقاط قوت صنعت است.

نقاط ضعف صنعت کاشی
نبود هماهنگی بین واحدهای تولیدی در صادرات، بازاریابی ضعیف در صادرات، کمبود منابع مالی و سرمایه در گردش، عدم توجه به بهره‌وری، کمبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و فناوری‌های روز این صنعت، مصرف بالای انرژی و نبود سیاست مدون در صادرات به کشورهای هدف نیز از جمله نقاط ضعف این صنعت محسوب می‌شود.