مقدمه
خوشه‌سازی صنعتی، به‌عنوان یکی از مؤثرترین راهکارهای توسعه اقتصادی و افزایش رقابت‌پذیری صنایع، طی دهه‌های گذشته تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. مفهوم خوشه‌سازی برای نخستین بار توسط مایکل پورتر در دهه ۱۹۹۰ معرفی شد و از آن زمان تاکنون، در کشورهای مختلف جهان با رویکردهای متفاوت و متناسب با شرایط بومی، توسعه یافته است. ایران نیز در سال‌های اخیر با توجه به ظرفیت‌های صنعتی و اقتصادی خود، به این مدل توجه ویژه‌ای نشان داده است.

روند جهانی خوشه‌سازی

دهه ۱۹۹۰: پایه‌گذاری مفهوم خوشه‌سازی توسط مایکل پورتر و تاکید بر مزیت‌های رقابتی منطقه‌ای.

دهه ۲۰۰۰: گسترش مدل خوشه‌سازی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه؛ توجه به سیاست‌های صنعتی و منطقه‌ای برای تقویت خوشه‌ها.

دهه ۲۰۱۰: تحول دیجیتال خوشه‌ها با ورود فناوری‌های نوین و ایجاد سکوهای دیجیتال برای بهبود همکاری و نوآوری.

دهه ۲۰۲۰: تاکید بر اکوسیستم‌های نوآورانه، خوشه‌های هوشمند، و نقش فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و زنجیره تأمین هوشمند.

تاریخچه خوشه‌سازی در ایران

دهه ۱۳۷۰: شروع شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی به صورت غیررسمی و محلی، عمدتاً در صنایع سنتی و صنایع کوچک و متوسط.

دهه ۱۳۸۰: شناخت رسمی مفهوم خوشه‌سازی توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و آغاز حمایت‌های دولتی در قالب سیاست‌های توسعه خوشه‌ها.

دهه ۱۳۹۰: رشد خوشه‌های تخصصی و منطقه‌ای با تمرکز بر صنایع دستی، نساجی، کاشی و سرامیک، و فناوری‌های نوین.

دهه ۱۴۰۰: توسعه سکوی دیجیتال خوشه‌ها به عنوان زیرساخت نوین ارتباط و همکاری، با هدف افزایش بهره‌وری، توسعه بازار و افزایش صادرات.

دستاوردهای خوشه‌سازی در ایران

افزایش همکاری بین تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان

بهبود فرآیندهای تولید و کاهش هزینه‌ها

ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و توسعه اقتصادی مناطق

افزایش توان صادراتی و ارتقاء کیفیت محصولات

چشم‌انداز آینده خوشه‌سازی در ایران
با ورود فناوری‌های دیجیتال و هوشمندسازی خوشه‌ها، آینده خوشه‌سازی در ایران به سمت ایجاد اکوسیستم‌های جامع، پویا و پایدار پیش می‌رود. سکوهای دیجیتال نقش کلیدی در تسهیل ارتباطات، بهینه‌سازی زنجیره تأمین و بازاریابی آنلاین خواهند داشت. همچنین، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها، به ارتقای رقابت‌پذیری خوشه‌های ایرانی در بازارهای جهانی کمک خواهد کرد.