ترمه پارچه گرانبهایی از الیاف ظریف و لطیفی است که از پشم و ابریشم مرغوب در بافت آن استفاده می شود. ترمه بافی در ایران به دوره صفویه بر می گردد اما برخی معتقدند زادگاه آغازین ترممه آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر است و عده ای دیگر بر این باورند که ترمه بافی ابتدا در ایران آغاز شده و سپس به کشمیر راه یافته است. هنر ترمه بافی که طرح های آن در جهان کم نظیر است در دوره شاه عباس صفوی به اوج خود رسید و تکامل یافت.

مراحل بافت ترمه:

1- مواد اولیه : ابتدایی ترین مرحله بافت ترمه تهیه مواد اولیه آن است. ترمه معمولا از ابریشم وپشم بافته می شود. پشم سفید رایج ترین پشم در بافت ترمه است زیرا رنگ آمیزی ساده ای دارد. پشم باید مرغوب باشد و تا حد زیادی براق و سفید باشد.

2- پس از تهیه مواد اولیه برای بافت ترمه باید پشم ها قبل از رنگرزی از هر گونه چربی و کثیفی پاک شود. یکی از روش های قدیمی و معمول این بوده که قبل از قیچی کردن پشم گوسفندان، حیوان را 10 دقیقه در آب شستشو می دهند که با این کار پشم کاملا براق و تمیز خواهد شد.

3- یکی از مراحل مهم ترمه بافی سفید کردن پشم است که دو روش برای آن وجود دارد.

روش اول: پشم ها را در چمنزار پهن می کنند تا از جذب شبنم و تبخیر آن در روز، سفید تر شود و این کار را چندین مرحله انجام می دهند تا سفید شود.

روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد است که سرعت این روش بیشتر است و در تهیه ترمه بیشتر از این روش استفاده می شود.

4- ثابت کردن رنگ: پس از سفید کردن پشم ها، باید آن ها را رنگ کنیم که یکی از پر اهمیت ترین مراحل ترمه بافی است زیرا رنگ هایی که مستقیم به کار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرز های ایران برای رفع این مشکل از موادی به نام دندانه استافده می کردند. دندانه ماده شیمیایی معدنی است که توانایی جذب رنگ پشم را افزایش می دهد. برای نتیجه خوب دندانه در رنگرزی باید قبلا خالص گردد. رایج ترین دندانه هایی که در ایران مورد استفاده قرار می گیرد: قلع، روی، کلر، سرب، برگ سماق و...

5- رنگرزی توسط رنگ های طبیعی و گیاهی: رنگ ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شوند. این رنگ می تواند از ریشه، تنه، برگ ها، گل یا پوست گیاهان تهیه شود.

نحوه بافت ترمه

دستگاه بافندگی ترمه تقریبا مشابه سایر دستگاه های نساجی سنتی است و در خود مناطق تولید و توسط صنعتگران محلی ساخته می شود. این دستگاه ها چهار وردی است که وردها توسط پدال هایی که در زیر پای بافنده قرار دارد به حرکت در می آید. پس از تهیه مواد اولیه باید چله کشی دستگاه بافندگی مشابه سایر منسوجات دستباف رایج است انجام شود و در ادامه بافت ترمه آغاز گردد. هر دستگاه به یک گوشواره کش نیاز دارد که استاد کاری که در پشت دستگاه نشسته و گوشواره کش در بالای آن قرار می گیرد که کار او انتخاب و تعیین نخ های مخصوص برای ایجاد نقش روی پارجه می باشد. نقوشی که معمولا روی ترمه ایرانی دیده می شود حاصل همکاری گوشواره کش با استاد کار است. بافت ترمه با دستگاه های سنتی به وقت، مهارت زیاد و دقت بالایی نیاز دارد. با کمک این دستگاه در 8 ساعت می توان حدودا 20 الی 25 سانتی متر ترمه مرغوب بافت اما با استفاده از دستگاه ژاکارد که در واقع کار گوشواره کش در دستگاه های سنتی را انجام می دهد سرعت تولید افزایش یافته و به 100 سانتی متر در روز می رسد. انتخاب رنگ یکی از وظایف حساس بافنده به شمار می رود که ترمه باف باید دقت بسیار بالایی داشته باشد با توجه به این نکته که تارهای ترمه همه باید یک رنگ باشند و تنها انتخاب پود متفاوت است.

انواع ترمه

انواع ترمه های ایرانی و کشمیری:

شال چهرقدی: اندازه این شال 5.1*5.1 می باشد و معمولا برای روسری و بقچه به کار برده می شود که لچک ترنجی و گلدار آن متداول است.

شال یزدی: به ترمه های بافت یزد گفته می شود که معولا راه راه یا گل های شاه عباسی هستند که قدیمی و نایاب هستند.

شال راه راه: این ترمه دو نوع دارد: شال راه راه پهن ، شال راه راه باریک

شال اتابکی: این ترمه از نوع کشمیری است و از پشم بسیار لطیفی بافته می شود.

ترمه شال بندی: نقشه این ترمه شبیه به لانه زنبور است و داخل هر خانه یک گل یا بته می خورد.

شال کشمیری: به انواع شال های بافت کشمیر که معروف ترسین آن بته جقه، شاخ گوزنی و درختی می باشد.

شال زمردی: نوعی شال کشمیری که زمینه آن نیلی با نقش بته جقه و رنگ های زنده مخصوصا رنگ سبز زمردی دارد.

شال کرمان: به تمام شال های بافت کرمان گفته می شود که انواع مختلفی دارد.