آب‌انبار شش بادگیر در محله‌ای به همین نام در شهر یزد واقع شده است. این آب‌انبار، ۶ بادگیر دارد که با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به‌شکل هشت وجهی ساخته شده‌اند. این اثر که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد، در تاریخ چهارم فروردین ۱۳۵۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۶۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.

آب‌انبار شش بادگیر کجاست؟

آب‌انبار شش بادگیر از جمله جاذبه‌های شهر یزد است که در خیابان دهم فروردین، محله تل یزد قرار دارد (آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان دهم فروردین، محله تل یزد، کوچه شش بادگیر (نمایش در نقشه) )

کارکرد آب انبار شش بادگیر یزد

آب‌انبارها از جمله آب‌انبار زیبای شش بادگیر دو کارکرد دارند:

۱. ذخیره کردن آب برای دوره‌های خشکسالی، جنگ یا محاصره دشمن

۲. خنک ماندن آب در تابستان

معماری آب‌انبار شش بادگیر یزد

1. ورودی‌ها و گنبد

آب‌انبار شش بادگیر یزد، دو ورودی شمالی و جنوبی با دو راه‌پله و دو پاشیر (پاشیر محل برداشت آب است که پس از پایین رفتن از ۵۵ پله با شیب تند به آن می‌رسیم. در نهایت از شیر آب بزرگی که از طریق دیوار به خزانه آب‌انبار راه دارد می‌توان از آب داخل آب‌انبار استفاده کرد. کف پاشیر کمی از کف خزانه بالاتر است.) دارد که گویا ورودی جنوبی آن برای مسلمانان و ورودی شمالی در قرینه ورودی جنوبی برای زرتشتی‌ها بوده است؛ هرچند که در برخی منابع، این فرضیه رد شده است و دلیل آن را شلوغی جمعیت محله و استقرار آن در بافت شهری دانسته‌اند. در ورودی قسمت جنوبی بین پله‌های ۲۵ و ۲۶، یک هشتی با سنگ‌فرش آجری قرار دارد که طاق آب‌انبار بعد از هشتی شروع می‌شود. 

جالب است بدانید که راه‌پله آب‌انبار از دو بخش تشکیل شده؛ به‌طوری که یک بخش آن روباز است و پله‌های ۵۵ تایی آن تا سردر آب‌انبار می‌رسد و بخش سرپوشیده در ادامه پله‌ها و بعد از سردر قرار دارد.

گنبد آب‌انبار شکلی تخم‌مرغی دارد که زیبایی خاصی به معماری آن بخشیده است. ارتفاع مخزن آب ۱۲٫۶ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر است.

2. بادگیرها

آب‌انبار شش بادگیر دارای ۶ عدد بادگیر است که سه بادگیر آن از ابتدا ساخته و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شد. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. ۶ بادگیر آب‌انبار با توجه به شرایط اقلیمی در جهت باد و به‌شکل هشت وجهی ساخته شده‌اند. ارتفاع هر ۶ بادگیر آب‌انبار ۱۰ متر است.

بخش‌های مختلف آب‌انبار شش بادگیر

اغلب آب‌انبارها در چهار عنصر مشترک بودند: خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر که هرکدام از این چهار عنصر در حفظ و نگهداری آب نقش داشتند. آب‌انبار شش بادگیر نیز دارای این چهار عنصر بود.

1. خزینه‌ها را به‌خاطر تسلط آب و خنکی آن در دل زمین حفر می‌کردند.
2. گنبد به‌شکل نیم‌کره روی فضای خزینه ساخته می‌شد تا از آلودگی آب جلوگیری کند.
3. پاشیر شامل راهرویی پلکانی بود که برای برداشتن آب تعبیه می‌شد و بادگیرها برای خنک نگه‌داشتن و هدایت هوای خنک به داخل خزینه ساخته می‌شدند. 

سازنده آب‌انبار شش بادگیر

آب‌انبار شش بادگیر که یکی زیباترین آب‌انبار یزد است، به‌همت حاجی محمدحسین خیر فرزند نورالله یزدی ساخته شد و تنها بنای شش بادگیری در ایران محسوب می‌شود. وقف‌نامه آب‌انبار موجود است و طبق آن، حاج محمدحسین از املاک و اموالی که در یزد و در تفت داشت، برای ساختن آب‌انبار استفاده کرده است. پس از وی فردی به نام بهشتیان به‌وسیله آب وقف‌آباد، مهم‌ترین آب جاری شهر یزد، آب‌انبار را پرآب می‌کرد.

ردپای آب انبار شش بادگیر یزد در دانشنامه آمریکا

شهرت و آوازه آب‌انبار شش بادگیری یزد نه‌تنها در ایران، بلكه به فراتر از مرزهای ایران هم رسیده است. چنانكه هولود می‌نویسد: «استفاده از بادگیر، مخصوصاً در یزد به اوج كمال خود رسیده است. جایی كه در آن چندین آب‌انبار با چهار بادگیر است و آب‌انبار مشهور شش بادگیری با شش بادگیر، خودنمایی می‌کند» _هولود، دانشنامه ایرانیكا، چاپ آمریكا_.